“ANG BALO NA UMIYAK AT NAGSAKAING, ‘KUNIN MO ANG ANAK KO…’ AT ANG SAGOT NG MAHIRAP NA MAGSASAKA: ‘KUKUNIN KO KAYO PAREHO.’ ANG SUMUNOD NA NANGYARI—PINAIYAK ANG BUONG BARANGAY.”

Ako si Mateo, isang mahirap na magsasaka sa bungad ng baryo San Isidro.
Wala akong asawa. Wala akong anak.
Ang tanging meron ako ay isang maliit na kubo, dalawang kalabaw…
at pusong marunong magmahal kahit wala akong mabigay.

Isang hapon, habang nag-aani ako ng mais, may narinig akong iyakan.
Mahina.
Basag.
Parang galing sa sinumang sumuko na sa buhay.

Paglapit ko, nakita ko siya—

Si Aling Rosa, 31 anyos, balo, nangalumata, at payat na payat.
Kasama niya ang batang lalaki… si Lito, mga limang taong gulang, nangangalumata sa gutom.

“Mateo… tulungan mo kami,” sabi ni Rosa, halos hindi makahinga sa pag-iyak.

“Wala na akong bigas. Wala na akong pang-gatas.
Wala akong makain.
Kung gusto mo…
kunin mo si Lito.
Palakihin mo siya.
Mas mabuti pa sa’yong kamay kaysa mamatay sa tabi ko.”

Nanlaki ang mata ko.

“Aling Rosa… ano po ’yang sinasabi n’yo?”

Iniyak niya lalo habang hawak ang kamay ng anak niya.

“Wala na akong silbi.
Anak ko lang ang mahalaga.
Kung may awa ka, Mateo…
kunin mo na lang siya.”

At doon…

ang puso ko nabiyak sa dalawang piraso.

ANG DESISYONG NIYAKAP KO

Lumuhod ako sa harap nila, hawak ang balikat ni Rosa.

“Kung kukunin ko ang anak mo…
kukunin ko na rin ikaw.
Hindi kita kayang paghiwalayin sa anak mo.”

Nagulat ang dalawa.
Tumulo ang luha ni Rosa nang mas malakas.

“A-ano?
Mateo… bakit mo gagawin ’yan?
Mahina ako. May sakit ako. Wala akong maibabayad sa’yo.”

Tumingin ako sa langit na nagiging kulay kahel.

“Hindi ko kailangan ng bayad.
Kailangan lang ng mundo ng dalawang taong gaya n’yo—
tapat, mabait, at lumalaban.”

Kinuha ko ang kamay ni Lito at ni Rosa.

“Simula ngayon…
tayong tatlo ang pamilya.
Kung magugutom kayo, magugutom din ako.
Kung lalaban kayo, lalaban ako.”

Umiyak si Lito at niyakap ang leeg ko.

“Nanay… may Tatay na po ako…”

At doon ko naramdaman ang pinaka-purong pagmamahal sa buong buhay ko.

NANINDIG BALAHIBO ANG BUONG BARYO

Kinabukasan, nagulat ang buong baryo nang makita nila akong naglalakad patungo sa palengke,
kasama si Rosa at si Lito—hawak-hawak ko pareho ang kamay nila.

May nagbulungan:

“Si Mateo?
May pamilya na?”

“Hindi nga! Pinakasalan ba niya si Rosa?”

“Ay naku… paano niya bubuhayin ’yang dalawa? Siya nga hirap na sa sarili niya!”

Pero wala akong pakialam.

Dahil noong araw na iyon,
binaligtad ng tadhana ang mga mata ng mga mapanghusga.

Habang nasa gilid ako ng palengke, biglang natumba si Rosa.
Hinimatay.

Tatlo agad ang lumapit.

Bakas ang takot ko.
Sinugod namin siya sa health center.

At doon lumabas ang katotohanan:

Malnutrisyon. Matinding pagod.
At anemia dulot ng kakulangan sa pagkain.

Gumalaw ang lahat ng tao.

Ang mga tindera nagbigay ng bigas.
Ang karinderya nagbigay ng ulam.
Ang kapitbahay nagbigay ng gamot.
At ang mga magsasaka nagbigay ng gulay.

Sabi nila:

“Kung kay Mateo kaya… kaya rin natin.”

At buong baryo—
umiyak.

Hindi dahil kawawa kami.
Kundi dahil sa unang pagkakataon…
may nakita silang pag-ibig na hindi sinukat sa pera, mukha, o lahi.

Pag-ibig na simple:
“Hindi ko kayo iiwan.”

ANG ARAL NG BUONG KUWENTO

Hindi mo kailangan maging mayaman para magligtas.
Hindi mo kailangan maging makapangyarihan para magmahal.

Minsan…
isang puso lang na handang magsabi ng:

“Kukunin ko kayong dalawa —
hindi dahil kaya ko,
kundi dahil ayokong mag-isa kayong lumaban.”